Van Hofwegen en Schaakmat

Een verhaal dat ontbreekt in het jubileumboek Mat in de Mediastad en ook in eerdere jubileumuitgaven is het verhaal van het schaaktijdschrift Schaakmat, dat in de jaren 1947-1955 werd uitgegeven en geredigeerd door de HSG´er Henk van Hofwegen. Van een schaakvriend kreeg ik onlangs de laatste vier jaargangen (1952-55) van Schaakmat, tijdschrift voor schakers. Het maandblad werd opgericht in 1947 en heeft dus negen jaar bestaan.

Het colofon vermeldt in januari 1952:

• Witte Kruislaan 31, Hilversum. Gironummer 505113
• Redacteur: H. van Hofwegen
• Vaste medewerkers: dr. M. Euwe, H. Kramer, T.D. Van Scheltinga, Mr. J.J. Burbach (Probleemrubriek), J. Zaagman Jr. (Correspondentie-wedstrijden).
• Abonnementsprijs: f 7,50 per jaar of f 3,75 per halfjaar. Buitenland f 8,- per jaar
• Verschijnt 1 x per maand.

Bijzonder is dat H. van Hofwegen zulke goede medewerkers heeft kunnen aantrekken en dat hij de exploitatie zo lang heeft volgehouden. Ik las in een artikel over Schaakbulletin, opgericht in 1968, een uitspraak van Berry Withuis: “Als je van je geld af wilt kun je het naar de vrouwen brengen of je kunt een schaaktijdschrift beginnen.” Je krijgt de indruk dat Van Hofwegen voor het laatste heeft gekozen.

De indeling heeft een vast stramien. Op de eerste pagina’s berichten, bijvoorbeeld dat Gligoric Hastings won en Euwe eerste was in Beverwijk. Maar ook vermelding van de ziekte van zowel de hoofdredacteur als van de heer Eggink; en de geboorte van Hetty van Scheltinga.

Op pagina 2 de rubriek van dr. Max Euwe, getiteld De partij van de maand. Een inleiding van een pagina over het zojuist voltooide kampioenschap van de Sovjetunie, gewonnen door Keres. Daarna de partij Geller-Keres. Aansluitend analyseert Kramer de partijen Smyslov-Botwinnik en Smyslov-Bronstein, beide door Smyslov gewonnen.

Op pagina 7 de scoretabel van het 19e kampioenschap van Rusland. (Er wordt gesproken van Rusland in plaats van de Sovjetunie, wat je zou verwachten). En de rubriek Kunt u goed combineren? met zes diagramstellingen. Totaal kent het blad 20 pagina’s, in de zomermaanden teruggebracht tot 16.

Dan staat in het septembernummer 1952 het volgende:
Belangrijke mededeling:  ,,Met ingang van 1 september j.l. Is de exploitatie van het schaaktijdschrift SCHAAKMAT overgenomen door de Drukkerij J. E. Onkenhout, Hoge Larenseweg 130-162, Hilversum.
Ondergetekende blijft wel hoofdredacteur van het blad, doch voor alle bijzonderheden betreffende abonnementen, advertenties e.d. richte men zich tot bovengenoemd adres. De verkoop van schaakboeken, schaakartikelen e.d. is hiervan uitgesloten. Daarvoor wende men zich als voorheen tot H. van Hofwegen, Witte Kruislaan 31, Hilversum.”

,,In aansluiting op bovenstaand bericht wil ik graag nog een persoonlijk woord richten aan alle abonne’s/schaakvrienden: Toen ik 6 jaar geleden tot de uitgave van Schaakmat overging deed ik dat geheel op eigen kracht. Dit betekende dat zowel de redactie als de administratie geheel onder mijn verantwoordelijkheid moest geschieden. Reeds geruime tijd bleek mij dat echter teveel in beslag te nemen. Thans is evenwel een oplossing gevonden, doordat de Fa. Onkenhout bereid bleek het schaaktijdschrift over te nemen, zodat ik mij voortaan uitsluitend aan de redactie van het blad kan wijden, met daarnaast nog de verkoop van schaakboeken e.d. Vanzelfsprekend heb ik hierdoor meer gelegenheid om de redactie op verantwoorde wijze te voeren, terwijl anderzijds de Fa. Onkenhout in staat is zich volledig op de uitbouw van het blad te concentreren. ….”

Een maand later, in het oktobernummer 1952, kondigt Van Hofwegen zijn verhuizing aan. ,,Het adres van de hoofdredacteur is na 12 November a.s. H. v. Hofwegen – Polluxtraat 26 – Hilversum.”

Het tijdschrift ziet er kwalitatief heel goed uit. De connectie met Hilversum en HSG is ook duidelijk aanwezig. De drukker Onkenhout is lid van HSG, de probleemrubriek wordt verzorgd door Mr. J.J. Burbach, Stadhouderslaan 12, Hilversum.

In het meinummer 1953 treffen we bijdragen aan van Feenstra Kuiper en Fontein, beiden lid van HSG en prominenten in de Nederlandse schaakwereld. Fontein schrijft over de Tsjechische schaakmeester Oldrich Duras. Het artikel begint als volgt: ,,In augustus 1903, spoedig 50 jaar geleden, was Hilversum het toneel van een wedstrijd, de derde van een reeks internationale toernooien, die de schaakbond heeft georganiseerd, toen de grote secretaris H.D.B. Meyer zijn bezielende leiding gaf. De eerste prijs en daarmee de titel van meester verkreeg Leonhardt. Hij heeft zich deze titel waardig getoond, maar de grootste toekomst was toch weggelegd voor de winnaar van de 2e prijs, de nu 70-jarige Duras.”

Hetzelfde meinummer 1953 opent met de kampioenschappen van Friesland (gewonnen door Kramer) en Duitsland (gewonnen door Unzicker). Euwe bespreekt zijn partij tegen de Belg Dunkelblum. Daarna uitvoerige toelichting bij partijen van de internationale toernooien in Boekarest en Mar del Plata door H. Kramer en T.D. van Scheltinga. De rubriek Het eindspel van de maand door dr. Max Euwe. Totaal 28 pagina’s schaakgenot! Wel staat in hetzelfde nummer een afscheid van de heer J. Zaagman, die de rubriek “Briefschaak” verzorgde. Van Hofwegen neemt zijn taak over.

Geen gebrek aan grote schaakevenementen, zoals het kandidatentoernooi Zürich 1953 en de schaakolympiade 1954 in Amsterdam. In het decembernummer 1954 neemt Mr. Burbach “wegens tijdgebrek” afscheid als redacteur van de probleemrubriek. Als zijn opvolger wordt voorgesteld “de heer H.B.F. Boumeester te Utrecht, een problemist in hart en nieren, die de laatste tijd steeds meer naar voren komt en die U allen kent, daar hij van de oprichting van Schaakmat af bijna zonder onderbreking zeer actief, als oplosser en anderszins, aan onze rubriek heeft deelgenomen.”

Dan verschijnt in het gecombineerde september/oktobernummer 1955 een teken van het naderend einde:
,,Mededeling: Door grote drukte op de drukkerij is de verschijning van Schaakmat danig in de war gelopen. Wij zullen nu een ernstige poging doen om weer in het goede spoor te komen. Daarom verschijnt ditmaal een gecombineerd September-Octobernummer met een omvang van 36 pagina’s. Het November-nummer en eventueel ook het December-nummer zullen eveneens in een grotere omvang verschijnen. Op deze wijze hopen we de zaak op voor ieder bevredigende manier te kunnen oplossen!”

Maar de optimistische toon is in het volgende en laatste nummer verdwenen:
Belangrijke mededeling!! ,,Het is U natuurlijk niet ontgaan, dat het de laatste tijd met Schaakmat niet erg wilde vlotten. Op tijd verschijnen was er niet meer bij! De drukkerij van de firma Onkenhout was overbezet met orders en omdat het uitgeven van een schaaktijdschrift zeer beslist geen lucratieve bezigheid is, was het zakelijk bekeken niet anders dan logisch dat de firma Onkenhout Schaakmat als een blok aan het been ging voelen. Dit heeft helaas moeten leiden tot het besluit, dat deze firma de uitgave van Schaakmat per 21 december aanstaande zal staken. Tenzij er alsnog een andere uitgever bereid kan worden gevonden de exploitatie over te nemen, is dit dus het laatste nummer van Schaakmat! Vanzelfsprekend betreur ik deze beslissing ten zeerste en ik geloof, dat alle lezers dit met mij zullen doen. Ik heb zelf het blad in 1947 opgericht en ondanks grote moeilijkheden (vooral financiële!) is Schaakmat uitgegroeid tot een blad, dat een eervolle plaats innam onder de internationale schaaktijdschriften. Maar voor de argumenten van de huidige uitgever moet ik zwichten. Mede namens de overige medewerkers, dank ik U allen hartelijk voor de steun, die U Schaakmat steeds hebt gegeven.
Uw hoofdredacteur,
H. van Hofwegen

Daarmee was het doek gevallen. Een rol moet toch ook gespeeld hebben de toenemende concurrentie van de Losbladige Schaakberichten, een schaaktijdschrift dat in 1949 is gestart. Euwe was niet alleen de belangrijkste medewerker van Schaakmat maar voerde ook (althans in naam) de redactie van de Losbladige. Zo relatief onbekend Schaakmat is gebleven, zo beroemd werd uiteindelijk de Losbladige, met name door zijn openingsartikelen.

De vraag blijft natuurlijk hoe iemand ertoe komt om vlak na de Tweede Wereldoorlog een schaaktijdschrift te beginnen. Er werden natuurlijk veel kinderen geboren in die tijd, de zogenaamde geboortegolf. Zelf ben ik ook geboren in 1947. Het aantal schaaktoernooien nam in de oorlog steeds meer af. Het Bondsblad van de Nederlandse Schaakbond (NSB, de K moest op gezag van de Duitsers ingeleverd worden) bestond in 1943 door papierschaarste nog maar uit enkele blaadjes papier. Onder die omstandigheden moet Van Hofwegen gedroomd hebben van een eigen schaaktijdschrift. In 1946 vond in Groningen het grote Stauntontoernooi plaats. In Hilversum werd in 1947 het zonetoernooi gespeeld.

Ik bezit een los nummer uit die eerste jaargang, namelijk Nr 7 – Aprilnummer 1947. Het blad verschijnt dan 2 x per maand, de abonnementsprijs is 7,00 gulden per jaar. Het nummer telt acht pagina’s en opent met: Nederland verliest van Engeland. Er volgt een verslag van deze wedstrijd ,,met portretten van onze spelers”. Graaf van den Bosch speelde aan bord 6 tegen Millner Barry (1-1). Van Scheltinga analyseert Flitsen uit deze wedstrijd. Muhring bespeekt de partij Van den Berg-Wood. Er volgen een rubriek openingen door H. Kramer, probleemrubriek door A.M. Koldijk en een eindspelrubriek van J. Selman Jr. Daaromheen korte berichten, meestal over buitenlandse schaakwedstrijden.

Maar ook het volgende: Bericht aan onze abonne’s. ,,Zoals wij reeds in ons vorige nummer mededeelden zijn de nummers 1, 2 en 4 van Schaakmat totaal uitverkocht, zodat wij tot onze grote spijt aan een groot aantal nieuwe abonne’s niet meer de complete jaargang kunnen toezenden. In verband met de papiersituatie kunnen wij van elk nummer slechts een beperkt aantal extra laten drukken. Door het (verheugende!!) feit, dat wij de laatste weken een groot aantal nieuwe abonne’s konden inschrijven, was deze kleine buffervoorraad spoedig op. Een reden temeer om Uw schaakkennissen spoedig op het bestaan van Schaakmat attent te maken. U zult dan niet het verwijt horen ‘Had me dit maar eerder laten zien, dan had ik me meteen kunnen abonneren. Mocht U voor het bewerken van Uw clubgenoten een aantal proefnummers willen ontvangen, dan zullen wij U deze op verzoek gaarne toezenden. Werft abonne’s!!

Blijkbaar is er nog steeds papierschaarste in Nederland. Het blad is onmiddellijk een collectors item geworden! Telefonische informatie van HSG-leden Ton Swart en Peter Bomli leert mij, dat Henk van Hofwegen de bovenverdieping bewoonde van een houten villa aan de Witte Kruislaan 31. Hij had een baan bij de omroep (NRU), maar deed het uitgeven en redigeren van een schaakblad en het verkopen van schaakboeken en schaakartikelen blijkbaar ernaast. Beide heren bezochten hem regelmatig om nieuwe boeken te bekijken.

Er staat nu een nieuwe villa op het adres Witte Kruislaan 31. Het verhaal gaat dat een villa eerst gekraakt was en later door brand verloren is gegaan. Wellicht gaat het hier om de villa, die eerder door Van Hofwegen werd bewoond.

Van Hofwegen speelde in het succesteam van HSG in de jaren ’50. Hij staat op de bekende foto’s van het eerste tiental (Mat in de Mediastad pagina’s 30 en 56). Op de oudste foto tussen Hamers (de vader van de latere KNSB-voorzitter) en Pothast, op de tweede foto tussen Wim Drieënhuizen en Ton Swart. Hij stond bekend als een wat eigenzinnige man en als een kenner van het Siciliaans.

Op de ledenlijst van HSG op 1 september 1962 komt hij niet meer voor, evenmin als Burbach. Wel zijn als lid vermeld Feenstra Kuiper en Fontein. Het laatste dat bekend is over Van Hofwegen is dat hij is overleden op ruim 90-jarige leeftijd.

Herman van Engen